Class 10 Sanskrit
Chapter 3
क्रियाकारक – कुतूहलम्
अभ्यास:-
प्रश्न 1. उचित विकल्पं चिनुत –
Page no. – 20
1. वपुः आख्यातिः –
(क) भोजनम् (ख) स्नेहम् (ग) वंशम् (घ) भाषितम्
Page no. – 20
2. खलस्य विद्या कस्मै भवति?
(क) ज्ञानाय (ख) विवादाय (ग) रक्षणाय (घ) दानाय
Page no. – 20
3. के न सर्वत्र भवन्तिः?
(क) माणिक्यानि (ख) चन्दनम् (ग) साधवः (घ) मौक्तिकानि
उत्तर- 1. (क) भोजनम्, 2.(ख) विवादाय, 3. (ग) साधवः
Page no. – 20
प्रश्न 2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत –
(क) न्याय्यात् पथः के न प्रविचलन्ति?
उत्तर – न्याय्यात् पथ: धीरा: न प्रविचलन्ति।
Page no. – 20
(ख) साधो शक्तिः किमर्थं भवति ?
उत्तर – साधोः: शक्ति: रक्षणाय भवति I
Page no. – 20
(ग) कः वंशम् आख्याति?
उत्तर -विनयो वंशम् आख्याति I
Page no. – 20
(घ) कस्माद् बुद्धि नाशो भवति?
उत्तर – स्मृतिभ्रंशाद् बुद्धिनाशो भवति I
Page no. – 20
प्रश्न 3. स्तम्भं मेलनं कुरुत् –
1. दृष्टिपूतं न्यसेत् = वाचम्
2. वस्त्रपूतं पिबेत् = पादम्
3. सत्यपूतां वदेत् = जलम्
4. शैले शैले न = मौक्तिकम्
5. गजे गजे न = चन्दनम्
6. वने वने न = माणिक्यम्
उत्तर – (1) पादम्, (2)जलम्, (3)वाचम्, (4) माणिक्यम्, (5) मौक्तिकम् (6) चन्दनम् .
प्रश्न 4. “पापान्निवारयति योजयते हिताय गुह्यं निगूहति गुणान् प्रकटीकरोति । आपद्गतं च न जहाति ददाति काले, सन्मित्रलक्षणमिदं प्रवदन्ति सन्तः ॥”
उक्तश्लोकानुसारेण अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरत।
Page no. – 21
1. सन्मित्रस्य एकं लक्षणं लिखतु।
उत्तर – सन्मित्र गुह्यं निगूहति I
Page no. – 21
2. ‘गुह्यं निगूहति’ इति वाक्यस्य भावार्थं लिखत I
उत्तर – अच्छा मित्र गुप्त बातों को किसी को नहीं बताता, स्वयं तक ही सीमित रखता है।
Page no. – 21
3. ‘इदं प्रवदन्ति सन्तः’ इति वाक्यस्य हिन्दीभाषया अनुवादं लिखत्।
उत्तर – यह सज्जन कहते हैं।
Page no. – 21
4. ‘ददाति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् अस्ति ?
उत्तर– ‘ददाति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं सन्मित्र अस्ति।
Page no. – 21
5. ‘गतम्’ इति पदे प्रकृतिप्रत्ययश्च लिखत।
उत्तर – ‘गतम्’ = गम् + क्त्
Page no. – 21
6. श्लोके प्रयुक्तम् अव्ययपदं लिखत ।
उत्तर- ‘च’ अव्ययपदं अस्ति I
Page no. – 21
7. श्लोके लिखितानि लट्लकारस्य धातुरूपाणि चित्वा लिखत ।
उत्तर- निवारयति, योजयते, निगूहति, करोति, जहाति, ददाति, प्रवदन्ति ।
प्रश्न 5. अधोलिखितानां संस्कृतभाषया अनुवादं कुरुत I
Page no. – 21
1. विद्या ज्ञान के लिए होती है।
उत्तर- विद्या ज्ञानाय भवति I
Page no. – 21
2. आलसी मनुष्य को विद्या प्राप्त नहीं होती है।
उत्तर- अलसः जनः विद्यां न प्राप्यते I
Page no. – 21
3. सभी पर्वत में मणी नहीं होते हैं।
उत्तर- सर्वेषु पर्वतेषु माणिक्यं न भवन्ति।
Page no. – 21
4. अच्छे मित्र गुणों को प्रकट करते है।
उत्तर- सन्मित्राणि गुणान् प्रकटी कुर्वन्ति ।
Page no. – 21
5. धीर पुरुष न्याय के मार्ग से विचलित नहीं होते है।
उत्तर- धीराः न्याय्यात् पथः न प्रविचलन्ति I