Class 10 Sanskrit
Chapter 1
वार्तालापः (खण्ड – अ)
अभ्यास:-
प्रश्न 1. संस्कृत भाषया उत्तरत-
Page no. – 6
(क) विभवः कं प्रपातं द्रष्टुम् इच्छति?
उत्तर – विभवः तीरथगढ़ प्रपातं द्रष्टुम् इच्छति I
Page no. – 6
(ख) रणधीराय किं रोचते?
उत्तर – रणधीराय प्रातः काले भ्रमणं रोचते ।
Page no. – 6
(ग) अस्माकं कर्त्तव्यं किम्?
उत्तर – अस्माकं कर्तव्यं वर्तते, वयं पादपान् रोपयाम |
Page no. – 6
(घ) कोरबानगरं किमर्थं प्रसिद्धम्?
उत्तर- कोबरानगरं राष्ट्रीय ताप विद्युत् केन्द्राय प्रसिद्धम् ।
Page no. – 6
(ड.) भारत्यै किम् अतीव रोचते?
उत्तर- भारत्यै व्याकरणं अतीव रोचते ।
Page no. – 7
प्रश्न 2. अधोलिखितानां शब्दानां मूलशब्द-विभक्तिवचन – लिङ्गानि लिखत –
शब्दरूपम् मूलशब्दः लिङ्गम् विभक्तिः वचनम्
यथा – भवतः भवत् पुल्लिंगम् षष्ठी एकम्
1. बस्तरे बस्तर पुल्लिंग सप्तमी एकम्
2. कक्षायां कक्षा स्त्रीलिंग सप्तमी एकम्
3. सर्वे सर्व पुल्लिंगम् प्रथमा बहुवचनम्
4. कस्यां किम् स्त्रीलिंग सप्तमी एकम्
5. पित्रा पितृ पुल्लिंगम् तृतीया एकम्
6. यानेन यान पुल्लिंगम् तृतीया एकम्
Page no. – 7
प्रश्न 3. अधोलिखितानां पदानां धातुलकारपुरुषवचनानि लिखत –
पदम् धातुः लकारः पुरुषः वचनम्
यथा – गच्छति गम् लट् उत्तम एकम्
1. इच्छामि इष् लट् प्रथमः एकम्
2. मिलिष्यति मिल् ऌट् प्रथम एकम्
3. आगच्छतु आ + गम् लोट् प्रथम एकम्
4. रोचते रुच् लट् प्रथम एकम्
5. आरोपय आ + रोप् लोट् मध्यम एकम्
Page no. – 7
प्रश्न 4. सुमेलनं कुरुत –
1. बस्तरे – (क) क्रीडिष्यामः
2. सर्वे मिलित्वा – (ख) गच्छसि
3. त्वं कुत्र – (ग) तीरथगढप्रपातम्
4. ज्वरेण – (घ) आरोपितवन्तः
5. एतान् वृक्षान् – (ङ) पीड़ितोंअस्मि
उत्तर – (1) (ग), (2) (क), (3)(ख), (4)(ङ), (5)(घ)
Page no. – 8
प्रश्न 5. रिक्तस्थानानि पूरयत –
1. अहं ……कक्षायां पठामि।
2. क्रीडनं ….. अपि रोचते।
3. त्वम् अपि एकं …… आरोपय ।
4. अहं तु त्वं ……. दास्यामि ।
5. ………..तु भाषायाः आधारः भवति ।
उत्तर – (1) दशम्यां , (2) मह्यम, (3)पादपम्, (4) ज्वरौषधिं, (5) व्याकरणं
प्रश्न 6. संस्कृतभाषया अनुवादं कुरुत –
Page no. – 8
1. आपका नाम क्या है?
उत्तर – भवत: किम् नाम अस्ति ?
Page no. – 8
2. मैं संस्कृत पढ़ता हूँ।
उत्तर – अहम् संस्कृतं पठामि I
Page no. – 8
3. वशीम परसों आयेगा।
उत्तर- वशीमः परश्वः आगमिष्यति ।
Page no. – 8
4. आप मेरे साथ ही चलिए।
उत्तर- भवान् मया सहैव चलतु ।
Page no. – 8
5. बैठो, पेय पदार्थ पीकर जाओ।
उत्तर- उपविश पेयपदार्थं पीत्वा गच्छ ।ह् ह्
Page no. – 8
प्रश्न 7. प्रकृतिप्रत्ययौ पृथक् कुरुत –
यथा द्रुष्टुम् = दृश् + तुमुन्
1. विस्मृतवान् = वि + स्मृ + क्त्
2. मिलित्वा = मिल् + क्त्वा
3. खादितुम् = खाद् + तुमुन्
4. कृतम् = कृ + क्त्
5. पठन् = पठ + शतृ
Page no. – 8
प्रश्न 8. अधोलिखितेषु वाक्येषु अव्ययपदानि चित्वा लिखत-
1. भवान् कुत्र गच्छति ।
उत्तर- कुत्र
2. रामः ह्यः विद्यालयं गतवान् ।
उत्तर- ह्यः
3. अद्य मम गृहम् आगच्छतु ।
उत्तर- अद्य
4. राहुलेन सह एव क्रीडतु ।
उत्तर – सह एव
5. यदा श्रेया क्रीडति तदा सीता पठति ।
उत्तर- यदा , तदा